مقدمه:
توسعه شهرها به شبکه جهانی (اینترنت) نیز سرایت پیدا کرده است. شهرها و شهرک های جدیدی در فضای مجازی ظاهر می شوند که مصالح آنها از خشت و ملات دیجیتالی تشکیل شده اند. این شهر های الکترونیکی در زبان عامه با اصطلاح شهرهای مجازی (Virtual Cities) شناخته می شوند.
شهر مجازي اصطلاحي است كه امروزه با پيشرفت دنياي ديجيتال و فضاهاي مجازي رفته رفته به امر معمول دنياي ما تبديل مي شود. در يك تعريف، شهر مجازی ، شهری است كه تمام ظرفیت‌های آن امكان تبدیل به فرآیند اطلاعاتی را دارا باشند و بتواند به فضای مجازی منتقل گردند. خط‌مشی‌های شهر مجازی به موضوع تردد‌های بین شهری به این صورت نگاه می‌كند كه آیا امكان انتقال به فضای مجازی را دارد و آیا این فرآیندها با كلیك موس امكان پذیراست و یا نه ؟ شهر مجازی شهری است که بازنمایی شهر واقعی را بر‌عهده داشته و می‌توان عنوان داشت همان شهر واقعی است، ولی در فضای مجازی. (عاملي، 1384)
در حال حاضر شهرهاي زيادي درجهان وجود دارند كه هركدام از آنها با توجه به شرايط خاص شهر و نيازهاي عمده شهروندان، به ارائه خدمات شهري در شهر مجازي مي پردازند (جلالي، 1383). در ايران نيز با توجه به تنوع ويژگي اقليمي و جنبه هاي مختلف آنها ازجمله تجاري، فرهنگي، توريستي، تاريخي، دانشگاهي ، صنعتي و... مي‌توان شهرهاي مجازي خاص با خدمات ويژه شهر موردنظر را پياده سازي كرد، به طوري كه اين خدمات در راستاي بهبودي زندگي افراد و لذت بردن بيشتر از زندگي در اين محيط باشد. در اين مقاله سعي مي‌شود ضمن بيان تيپ شناسي شهرهاي مجازي دنيا، تيپ شناسي مناسبي از شهرهاي مجازي در ايران ارائه شود.
تيپ شناسي شهرهاي مجازي
ساختار و معماري شهر مجازي با ساختار شهر واقعي تفاوت هاي بنيادين دارد و تمام ساختارها در اين فضا از منطق ديجيتال و قابليت منعطف برخواسته از آن پيروي مي کنند، اگرچه بايد درنظرداشته باشيم كه اين فضا همواره در كنار فضاي واقعي معنادار خواهد بود.
اگر چه تيپ شناسي هاي متعددي براي شهرهاي مجازي برشمرده شده‌اند. از مهمترين آنها تقسيم بندي است كه دكتر عاملي براساس محتواي شهرهاي مجازي برشمرده اند. بر اين اساس 7 نوع مختلف شهر مجازي را مي‌توان از هم متمايز نمود:
1. شهرهاي تاريخي 2. ماهواره‌اي3. داده‌اي4. كارگاهي5. خدمات شهري (شهر كامل مجازي)6. توريستي 7. شهر هاي انتخاب دوم: زندگي متفاوت با زندگي واقعي (زندگي دوم).
1.شهرهاي تاريخي: به شهرهايي گفته مي‌شود كه ايده ساخت فضاي شهري در فضاي واحد را دنبال مي‌كند، پروژه گوست در آلمان( شبيه‌سازي دو جنگ جهاني) از اين ايده پيروي مي‌كند. شهر هاي تاريخي مجازي تلاشي است براي نزديك كردن تاريخ شهر و متراكم نمودن موازي مقاطع مختلف تاريخي شهر در كنار يكديگر
2. شهرهاي مجازي كارگاهي: به شهرهايي گفته مي‌شود كه در آن افراد مي‌توانند شهردار شوند و در سايت‌هايي چون Zanpo.com به شهرسازي مشغول شوند. بسياري از شهرهاي ما با آزمون و خطا ساخته مي شوند. در معرفی زانپو آمده این سایت یک بازی آنلاین، دنیای مجازی و شبکه اجتماعی است. زانپو از شهرهای مجازی زیادی تشکیل شده که هر کدام معماری خاص خودشان را دارند.
3. شهرهاي مجازي ماهواره‌اي: اين شهرها با گوگل مپ تحقق پيدا كرده است. ماهواره‌ها سعي مي‌كنند تعامل ما را با شهر بيشتر كنند.
4. شهر مجازي داده‌اي: به شهرهايي گفته مي شود كه با استفاده از ژئوتكنولوژي امكان داده‌اي كردن كليه ظرفيت‌هاي جغرافيايي را فراهم مي‌كند. شركت‌هاي زيادي جغرافيا را به داده تبديل مي‌كنند تا شهر جغرافيايي و سياسي به وجود بيايد.
5. شهر مجازي خدمات شهري (شهر كامل مجازي): در اين شهرها اطلاعات محلي مانند اطلاعات اقليمي، محيطي، اماكن مسكوني، فضاي سبز، اطلاعات شهري مانند اطلاعات مالي، سازمانها، تماس، تجاري ، اماكن آموزشي، موقعيت كتابخانه ها، مناقصه ها، رويدادها، تاريخي، آماري، اتوبوسراني، اطلاعات تفريحي و توريستي، خدمات تفريحي مانند تفريح برخط (آن لاين) و موزه هاي برخط، خدمات ارتباطي 
مانند تبادل اطلاعات شهروندان، مطبوعات، پروژه هاي شهري، شوراي شهر، ارتباط با شهردار، سالن گفتگو، خدمات موتورهاي جستجوي پايگاه هاي داده شهري مانند ارزيابي موسسات غذايي شهر، كاريابي، ماليات اموال، انتخاب محل كسب و كار، مقبره، تسهيلات، ، تجارت، املاك و ...، خدمات امنيتي مانند اطلاعات امنيتي ، حوادث طبيعي ، دادگاه ها، پليس و آتش نشاني، و اطلاعت خدمات شهري كه در جهت فرايندهاي اداري موجود در سطح شهر ارائه مي‌شود شامل اطلاع رساني، پرداخت ماليات، صدور مجوز تردد، ابزار تخمين ماليات، بليط، ساختمان ها و زمين ها، پيشنهادات براي درخواست پروژه، پتانسيل سرمايه گذاري، فيلمبرداري، پذيرش كار و.... ارائه مي‌شود.(جلالي، 1383)
اولين شهر كامل مجازي آمستردام بود كه سال 1994 آغاز به كار كرد.
6. شهرهاي مجازي توريستي: به شهرهايي مثل نيويورك كه تمام ظرفيت‌هاي شهر را در اختيار ديگران قرار دهند. شهر هاي توريستي، شهر اطلاعات صرف نيست، بلكه تلاشي براي ايجاد تعامل نزديك به فضاهاي شهر.(عاملي، 1384) در اين شهرها اطلاعاتي مانند برنامه هاي تلويزيوني، اطلاعات توريستي مثل جذابيت هاي شهر، اماكن ديدني، هتل ها، رستوران ها، مراكزخريد، حمل و نقل شهري، پاركها و .. ، اطلاعات پرواز، اطاعات نمايشگاه ها و زمان و مكان و محتواي نمايشگاه ها و ... آورده مي شود.(جلالي، 1383)
7. شهر هاي انتخاب دوم: زندگي متفاوت با زندگي واقعي (زندگي دوم): اين شهرها براي آن دسته از افراد كه بدنبال تجربه متفاوت و زندگي با نامي ديگر و شرايط ديگر را دنبال مي كنند، جذاب مي باشد. اين نوع شهرهاي مجازي براي زندگي متفاوت با زندگي واقعي است. درhttp://www.secondlife.com/ تا امروز دو ميليون و 652 هزار نفر شهروند شده اند.
همچنين در تقسيم بندي ديگري از دكتر عاملي دو نوع شهر مجازي قابل تفكيك است: 1. شهر مجازي سازمان يافته 2. شهر مجازي غير سازمان يافته.
شهر مجازي سازمان يافته:
شهر مجازي سازمان يافته از يك هويت به هم پيوسته معطوف به هدف مشخص برخوردار است و قابليت ايجاد انسجام شهري را با محور سياست گذاري دولتي فراهم مي كند و با مرتبط بودن با دولت الكترونيك ظرفيت معنا بخشيدن به انسجام ملي نيز در آن ديده مي شود.
شهر مجازي غير سازمان يافته:
شهر مجازي غير سازمان يافته حوزه عمومي شهر مجازي را تشكيل مي دهد كه فعاليت افراد ، سازمان هاي غير دولتي، تلاش هاي مدني و تجاري در آن منعكس مي شود .
در تقسيم بندي ديگري كه توسط مارتين روج و همكاران وي ارائه شده است، شهرهاي مجازي در 4 گروه قرار گرفته اند:
▪ دسته اول شهرهای مجازی فهرستی (Web Listing) هستند. این شهرهای مجازی فقط شامل برخی راهنماها و اطلاعات هستند و اغلب با اهداف تبلیغاتی به خصوص در زمینه گردشگری ایجاد می‌شوند. ▪ نوع دوم شهرهای مجازی مسطح (Flat) را شامل می‌شود. در این گونه، از نقشه‌های مسطح شهرها و ساختمانها برای ارائه اطلاعات به کاربران استفاده می‌شود. ▪ دسته سوم شهرهای مجازی سه بعدی ( D3) هستند. در این شهرها با استفاده از تکنولوژی‌های واقعیت مجازی فضای شهری ساخته می‌شود که به فضای واقعی نزدیک است. ▪ گروه چهارم، شهرهای مجازی‌ای هستند که از آنها با عنوان شهر مجازی واقعی (True) یاد شده است. در این شهرها فضای شهری به شکل نزدیک به واقع‌تری در محیط مجازی بازنمایی شده است. در این شهرها نسبتا همه جنبه‌های زندگی واقعی پوشش داده می‌شود. اين شهر در دسته بندي شهر كامل مجازي دكتر عاملي شرح داده شده است.
شهرهای مجازی را می توان به دو گونه واقعیت - مبنا و تخیل- مبنا نيز تقسیم بندی کرد .
1.شهرهای مجازی واقعیت- مبنا ،شهرهایی هستند که بر اساس یک الگوی اخذ شده از شهر واقعی و بر اساس واقعیتهای موجود آن نظیر بافت شهری ،ترکیب بندی ساختمانها ، اماکن، میادین، ادارات، پل ها ، عوارض طبیعی مثل پستی و بلندی سطح شهرو رودخانه و ... بافت جمعیتی، تحرک و جا به جایی در شهر، دمکراسی اجتماعی و سیاسی ، نهادهای مدنی و بسیاری از موَلفه هایی که شهر و شهروندان در روند زندگی روزمره خود با آن درگیرند و سروکار دارند طراحی و ایجاد کرد. در واقع در اين دسته بندي به ازاي هر شهر مجازي يك شهر فيزيكي در واقعيت وجود دارد. با این نوع تمایز اغلب شهرهای مجازی هفتگانه که دکتر عاملی به آن قائلند می توانند در این دسته نیز جای بگیرند. . شهر های مجازی تاریخی که در حال حاضر ساخته شده اند مثل پروژه گوست آلمان و یا شهر تاریخی – باستانی رم مثال هایی از نوع واقعیت – محور می باشند.
2. شهر مجازی تخیل- محور ،شهرهايي هستند که همذات فیزیکی ندارد و به عبارتی دیگر به موازات شهر واقعی شکل و محتوا نگرفته، بلکه بر اساس مفروضه های علمی و یا تخیلی و با نگرش آینده نگر و بر مبنای موَلفه های علمی که هنوز لباس تحقق نپوشیده طراحی و ساخت یافته باشد ولی شهرهایی که هیچ‌گونه سابقه و پیشینه ای از آنها وجود ندارد و تنها نامی و یادی از آنها برای ما به یادگار مانده در صورت طراحی و ساخت و بهره برداری در فضای مجازی، شکلی تحقق یافته از نوع تخیل – محور خواهند بود .
تيپ شناسي شهرهاي مجازي ايران
با توجه به انواع شهرهاي مجازي دسته بندي شده در بالا، مي توان دو نوع كلي شهرهاي مجازي را تشخيص داد كه گروه اول شهرهای مجازی وابسته به شهرهای فیزیکی و گروه دوم شهرهای مجازی مستقل از دنیای فیزیکی محسوب می‌شوند.
قبل از اينكه تيپ‌شناسي خاصي از شهرهاي ايران بخواهم ارائه دهم، بايد اين نكته كه همواره در كلاس فضاي مجازي به آن توجه داده شديم، بيان كنم،" شهرهاي مجازي كاربردي در كنار شهر واقعي معنادار خواهند بود و كاركرد اصلي خود را خواهند داشت(منطق واقعي مجازي)"(عاملي، 1388)
براي ارائه تيپ‌شناسي مناسب از شهرهاي مجازي ايران ابتدا لازم است كه ويژگي ها و شرايط شهري و ويژگي برجسته اي كه شهر مجازي بر مبناي آن ساخته خواهد شد، را به درستي بشناسيم و تقسيم بندي مناسبي از نظر تجاري بودن، صنعتي بودن، توريستي بودن، مرزي بودن، كلان شهر بودن، علمي بودن، تاريخي بودن ، زيارتي بودن و .. از شهرهاي ايران انجام داد. و در واقع هدفي كه شهر مجازي بر مبناي آن قرار است ساخته شود، مشخص شود.به طور مثال شهرهاي توريستي شامل شهرهاي شمالي كشور، كيش، اصفهان، شيراز و ... ،شهرهاي تاريخي شامل كرمانشاه، همدان، شيراز، اصفهان و ...، شهرهاي صنعتي مانند تبريز، تهران، اصفهان، كرج، اهواز و ...، كلان شهرها شامل تهران، تبريز، اروميه، شيراز، اصفهان و ... مي توانند باشند. اگرچه ممكن است برخي از اين شهرهاي مجازي همپوشاني هايي با هم داشته باشند كه نمي‌تواند زياد اهميت داشته باشد، زيرا هدف در ايجاد اين شهرها ارائه خدمات مناسب شهري براي لذت بردن هرچه بيشتر از زندگي و شهر است. نكته قابل توجه در اكثر شهرهاي مجازي ايران رعايت و استفاده از تيپ شهرهاي مجازي فهرستي مي باشد كه در آنها اطلاعات شهري و تاريخي، گردشگري، تجاري و ... به صورت راهنمايي در نزد شهروندان است و تعامل با شهروندان به عنوان كاربران آن ناديده گرفته شده است . افراد خود را جدا از اين فضا مي‌بينند و همواره مجازي بودن و غيرواقعي بودن فضا را احساس مي كنند. گويي اين شهرها تبديل به وب سايتي شده اند كه حجمي از اطلاعات را در خود دارند و كاربران و شهروندان اهميت چنداني در اين شهر ندارند. باز اين نكته را در ارائه تيپ‌شناسي از شهرهاي مجازي يادآور مي شوم كه همواره اين شهرها امكانات شهر واقعي را درخود دارند و فضايي هستند كه با استفاده از آن به راحتي به بسياري از خدمات در شهر واقعي مي توان دست يافت. اكثر شهرهاي مجازي كه در ايران ساخته شده اند همه بر مبناي جهان واقعي و فيزيكي است. درميان شهرهاي مجازي، چندين كلان شهر شروع به اقدامات موثري در اين فضا كرده اند، اگرچه ضعف هايي وجود دارد. در كنار آنها شهر مجازي تهران با عنوان شهر مجازي "آفتاب" گوي سبقت را از همه ربوده است و پرچمدار عرصه شهر مجازي كامل مي باشد. شهري كه بر اساس معماري شهر مجازي و ديجيتال در حال اجرا است.
منابع:
1.عاملی، سعیدرضا." دوفضایی‌شدن شهر: شهر مجازی ضرورت بنیادین برای کلان‌شهرهای ایران". فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات. شماره ۲و۳. بهار و تابستان ۱۳۸۴. ص. 117-133.
2.عاملي، سعيد. جزوه درسي مهر 1388.
4.http://www.iranwsis.ir/
5. http://www.hamshahrionline.ir/
6. http://cyberdam.blogfa.com/
7. http://cybermmm.worpress.com/
8. http://www.articlecomputer.ir/
9. http://www.safarayaneh.net/
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر